Por Jorge Semprún
.
Buchenwald - 12 de abril de 2010
.
O 11 de abril de 1945 -fai pois 65 anos- cara ás cinco da tarde, un jeep do Exército americano preséntase á entrada do campo de concentración de Buchenwald. Dous homes baixan do jeep. Dun deles non se sabe grande cousa. Os documentos que temos son pouco explícitos. Está establecido, en todo caso, que trátase dun civil. Pero, por que estaba alí, á vangarda da Sexta División Acoirazada do Terceiro Exército norteamericano do xeneral Patton? Que profesión exerce? Cal é a súa misión? É seica xornalista? Ou, máis probablemente, experto ou conselleiro civil dalgún organismo militar de intelixencia?
.
Non se sabe de certo. Está alí, con todo, presente, ás cinco da tarde dun día memorable, ante a porta de entrada monumental
do campo de concentración. Está alí, acompañando ao segundo tripulante do jeep. Este si está identificado: é un tenente, mellor aínda, un primeiro tenente, un oficial de intelixencia militar asignado á Unidade de Guerra Psicolóxica do Estado Maior do xeneral Omar N. Bradley. Tampouco sabemos o que pensaron os dous americanos ao baixarse do jeep e contemplar a inscrición en letras de ferro forxado que se atopa no enreixado do portal de Buchenwald: Jeden das Seine. Non sabemos se tiveron tempo de tomar nota mentalmente de tamaño cinismo, criminal e arrogante. ¡Unha sentenza que alude á igualdade entre seres humanos, á entrada dun campo de concentración, lugar mortífero, lugar consagrado á inxustiza máis arbitraria e brutal, onde só existía para os deportados a igualdade ante a morte!
.
O mesmo cinismo expresábase na sentenza inscrita no portal de Auschwitz: Arbeit macht frei. Un cinismo característico da mentalidade nazi. Non sabemos o que pensaron os dous americanos naquel histórico momento. Pero si sabemos que foron acollidos con xúbilo e aplauso polos deportados en armas que montaban a garda ante a entrada de Buchenwald. Sabemos que foron festexados como libertadores. Porque o eran, en efecto. Non sabemos o que pensaron, non sabemos case nada das súas biografías, da súa historia persoal, dos seus gustos ou desgustos, da súa familia, dos seus anos universitarios, se é que os tiveron. Pero sabemos os seus nomes. O civil chamábase Egon W. Fleck e o primeiro tenente, Edward A. Tenenbaum.
.
Repitamos aquí, no Appeliplatz de Buchenwald, 65 anos despois, neste espazo dramático, eses dous nomes esquecidos e ilustres: Fleck e Tenenbaum. Aquí, onde resoaba a voz gutural, malhumorada, agresiva, do Rapportführer todos os días da semana, repartindo ordes ou insultos; aquí onde resoaba tamén, polo circuíto de altofalantes, algunhas tardes de domingo, a voz sensual e cálida de Zarah Leander, coas súas sempiternas cancionciñas de amor, aquí imos repetir en voz alta, de viva voz se fose necesario, aqueles dous nomes. Egon W. Fleck e Edward A. Tenenbaum. Así, marabillosa ironía da historia, incrible desquite significativo, os dous primeiros americanos que chegan á entrada de Buchenwald, aquel 11 de abril de 1945, co Exército da liberación, son dous combatentes xudeus. E aínda por riba, dous xudeus americanos de filiación xermánica, máis ou menos recente.
.
Xa sabemos, pero non é inútil repetilo, que na guerra imperialista de agresión que desencadea en 1939 o nacionalsocialismo, e que aspira ao establecemento dunha hexemonía totalitaria en Europa, e seica no mundo enteiro, xa sabemos que nesta guerra, o propósito constante e consecuente de exterminar ao pobo xudeu constitúe un obxectivo esencial, localmente prioritario, entre os fins de guerra de Hitler. Sen andrómenas nin concesións a ningunha restrición mortal, o antisemitismo racial forma parte do código xenético da ideoloxía do nazismo, desde os primeiros escritos de Hitler, desde as súas primerísimas actividades políticas.
.
Para a chamada solución final da cuestión xudía en Europa, o nazismo organiza o exterminio sistemático no arquipélago de campos especiais do conxunto Auschwitz-Birkenau, en Polonia. Buchenwald non forma parte de devandito arquipélago. Non é un campo de exterminio directo, con selección permanente para o envío ás cámaras de gas. É un campo de traballo forzado, sen cámaras de gas. A morte, en Buchenwald, é produto natural e previsible da dureza das condicións de traballo, da desnutrición sistemática. Como consecuencia, Buchenwald é un campo judenrein. Con todo, por razóns históricas concretas, Buchenwald coñece dous períodos diferentes de presenza masiva de deportados xudeus. Un deses períodos sitúase nos primeiros anos de existencia do campo, cando, logo da Noite de Cristal e do pogrom xeral organizado, en novembro de 1938, por Hitler e Goebbels persoalmente, miles de xudeus de Francfort, en particular, son enviados a Buchenwald.
.
En 1944, os veteranos comunistas alemáns acordábanse aínda da mortífera brutalidade con que foron maltratados e asasinados en masa, masivamente, aqueles xudeus de Francfort, cuxos sobreviventes foron logo enviados aos campos de exterminio do Leste. O segundo período de presenza xudía en Buchenwald sitúase en 1945, cara a finais da guerra, nos meses de febreiro e de marzo concretamente. Naquel momento, decenas de miles de sobreviventes xudeus dos campos do Leste foron evacuados cara a Alemaña central polas SS, ante o avance do Exército Vermello.
.
A Buchenwald chegaron milleiros de deportados escuálidos, transportados en condicións inhumanas, en pleno inverno, desde a afastada
Polonia. Moitos morreron durante unha viaxe interminable. Os que conseguiron alcanzar Buchenwald, xa sobrepoboado, foron instalados nos barracóns do kleine Lager, o campo de corentena, ou en tendas de campaña e carpas especialmente montadas para o seu precario aloxamento. Entre aqueles miles de xudeus chegados por entón a Buchenwald, e que nos achegaron información directa, testemuño vivo e sanguento do proceso industrial, salvaxemente racionalizado, do exterminio masivo nas cámaras de gas, entre aqueles miles de xudeus había moitos nenos e mozos adolescentes. A organización clandestina antifascista de Buchenwald fixo o posible para vir en axuda dos nenos e adolescentes xudeus sobreviventes de Auschwitz. Non era moito, pero era arriscado: foi un xesto importante de solidariedade, de fraternidade.
.
Entre aqueles adolescentes xudeus atopábase Elie Wiesel, futuro premio Nobel da Paz. Atopábase tamén Imre Kertesz, futuro premio Nobel de Literatura. Cando o presidente Barack Obama, hai uns meses, visitou Buchenwald, acompañáballe Elie Wiesel, hoxe cidadán americano. Pódese supor que Wiesel aproveitou aquela ocasión para informar ao presidente de EE UU da experiencia daquel pasado indeleble, da súa experiencia persoal de adolescente xudeu en Buchenwald. En calquera caso, paréceme oportuno recordar aquí, neste momento solemne, neste lugar histórico, a experiencia daqueles nenos e adolescentes xudeus, sobreviventes do campo de Auschwitz, último círculo do inferno nazi. Recordar tanto aos que se fixeron famosos, como Kertesz e Wiesel, polo seu talento literario e a súa actividade pública, como a aqueles que permaneceron, sinxelos heroes, no anonimato da historia.
.
Ademais, non é esta mala ocasión para subliñar un feito que se perfila inevitablemente no horizonte do noso porvir. Como xa dixen hai cinco anos, no Teatro Nacional de Weimar, "a memoria máis lonxeva dos campos nazis será a memoria xudía. E esta, por outra banda, non se limita a experiencia de Auschwitz ou de Birkenau, E é que, en xaneiro de 1945, ante o avance do Exército soviético, miles e miles de deportados xudeus foron evacuados cara aos campos de concentración de Alemaña central. Así, na memoria dos nenos e adolescentes xudeus que seguramente sobrevivirán aínda en 2015, é posible que perdure unha imaxe global do exterminio, unha reflexión universalista. Isto é posible e penso que ate desexable: neste sentido, pois, unha grande responsabilidade incumbe á Memoria xudía. Todas as memorias europeas da resistencia e do sufrimento só terán, como último refuxio e baluarte, dentro de dez anos, á memoria xudía do exterminio. A máis antiga memoria daquela vida, xa que foi, precisamente, a máis nova vivencia da morte.
.
Pero volvamos un momento ao día do 11 de abril de 1945. Volvamos ao momento en que Egon W.Fleck e Edward A.Tenenbaum deteñen o seu jeep ante o portal de Buchenwald. Probablemente, se tivese moitos anos menos, acometería agora unha indagación histórica, unha investigación novelesca acerca destes dous personaxes, investigación que abriría o camiño dun libro sobre aquel 11 de abril de fai máis de medio século, un traballo literario no cal ficción e realidade apoiaríanse e enriquecerían mutuamente. Pero non me queda tempo para semellante aventura. Limitareime pois a recordar algunhas frases do informe preliminar que Fleck e Tenenbaum redactaron dúas semanas despois, o 24 de abril exactamente, para os seus mandos militares, informe que consta nos Arquivos Nacionais de EE UU. "Ao desembocar na estrada principal", escriben os dous americanos, "vimos a miles de homes, farrapentos e de aspecto esfameado, en marcha cara ao Leste, en formacións disciplinadas. Estes homes ían armados e tiñan xefes que os encadraban. Algúns destacamentos portaban fusís alemáns. Outros levaban ao ombreiro panzerfausts. Ríanse e facían xestos de furiosa alegría mentres camiñaban... Eran os deportados de Buchenwald, en marcha cara ao combate, mentres os nosos tanques pasábanos a 50 quilómetros por hora...".
.
Este informe preliminar é importante por varias razóns. En primerísimo lugar, porque os dous americanos, testemuñas imparciais, confirman rotundamente a realidade da insurrección armada, organizada pola resistencia antifascista de Buchenwald, e que foi motivo de polémica nos tempos da guerra fría. O máis importante, con todo, cando menos para min, desde un punto de vista humano e literario, é unha palabra deste informe: a palabra alemá panzerfaust. Fleck e Tenenbaum, en efecto, escriben o seu informe en inglés, como é lóxico. Pero cando se refiren ao arma individual antitanque, que se denomina bazooka en case todos os idiomas do mundo, e en todo caso en inglés, recorren á palabra alemá. O cal fai pensar que Fleck e Tenenbaum, o civil e o militar, son americanos de recente filiación xermánica. E isto abre un novo capítulo da investigación novelesca que me apetecería acometer.
.
Pero hai outra razón, máis persoal, que faime importante a palabra panzerfaust, ou sexa, literalmente, "puño antitanque". E é que eu estaba, aquel día de abril de 1945, na columna en marcha cara a Weimar, aquela columna de homes armados, furiosamente alegre. Eu estaba entre os portadores de bazookas. O deportado 44904, no peito o triángulo vermello estampado en negro coa letra "S", de Spanier, español, ese era eu, entre os xubilosos portadores de bazooka ou panzerfaust.
.
Hoxe, tantos anos despois, neste dramático espazo do Appeliplatz de Buchenwald. Na fronteira última dunha vida de certidumbres destruídas, de ilusións mantidas contra vento e marea, permítanme un recordo sereno e fraternal cara a aquel mozo portador de bazooka de 22 anos.
Moitas grazas pola atención.
.
Discurso lído por Jorge Semprún na conmemoración da liberación do campo de concentración de Buchenwald, en Alemaña.
.
Buchenwald - 12 de abril de 2010
.
O 11 de abril de 1945 -fai pois 65 anos- cara ás cinco da tarde, un jeep do Exército americano preséntase á entrada do campo de concentración de Buchenwald. Dous homes baixan do jeep. Dun deles non se sabe grande cousa. Os documentos que temos son pouco explícitos. Está establecido, en todo caso, que trátase dun civil. Pero, por que estaba alí, á vangarda da Sexta División Acoirazada do Terceiro Exército norteamericano do xeneral Patton? Que profesión exerce? Cal é a súa misión? É seica xornalista? Ou, máis probablemente, experto ou conselleiro civil dalgún organismo militar de intelixencia?
.
Non se sabe de certo. Está alí, con todo, presente, ás cinco da tarde dun día memorable, ante a porta de entrada monumental
do campo de concentración. Está alí, acompañando ao segundo tripulante do jeep. Este si está identificado: é un tenente, mellor aínda, un primeiro tenente, un oficial de intelixencia militar asignado á Unidade de Guerra Psicolóxica do Estado Maior do xeneral Omar N. Bradley. Tampouco sabemos o que pensaron os dous americanos ao baixarse do jeep e contemplar a inscrición en letras de ferro forxado que se atopa no enreixado do portal de Buchenwald: Jeden das Seine. Non sabemos se tiveron tempo de tomar nota mentalmente de tamaño cinismo, criminal e arrogante. ¡Unha sentenza que alude á igualdade entre seres humanos, á entrada dun campo de concentración, lugar mortífero, lugar consagrado á inxustiza máis arbitraria e brutal, onde só existía para os deportados a igualdade ante a morte!.
O mesmo cinismo expresábase na sentenza inscrita no portal de Auschwitz: Arbeit macht frei. Un cinismo característico da mentalidade nazi. Non sabemos o que pensaron os dous americanos naquel histórico momento. Pero si sabemos que foron acollidos con xúbilo e aplauso polos deportados en armas que montaban a garda ante a entrada de Buchenwald. Sabemos que foron festexados como libertadores. Porque o eran, en efecto. Non sabemos o que pensaron, non sabemos case nada das súas biografías, da súa historia persoal, dos seus gustos ou desgustos, da súa familia, dos seus anos universitarios, se é que os tiveron. Pero sabemos os seus nomes. O civil chamábase Egon W. Fleck e o primeiro tenente, Edward A. Tenenbaum.
.
Repitamos aquí, no Appeliplatz de Buchenwald, 65 anos despois, neste espazo dramático, eses dous nomes esquecidos e ilustres: Fleck e Tenenbaum. Aquí, onde resoaba a voz gutural, malhumorada, agresiva, do Rapportführer todos os días da semana, repartindo ordes ou insultos; aquí onde resoaba tamén, polo circuíto de altofalantes, algunhas tardes de domingo, a voz sensual e cálida de Zarah Leander, coas súas sempiternas cancionciñas de amor, aquí imos repetir en voz alta, de viva voz se fose necesario, aqueles dous nomes. Egon W. Fleck e Edward A. Tenenbaum. Así, marabillosa ironía da historia, incrible desquite significativo, os dous primeiros americanos que chegan á entrada de Buchenwald, aquel 11 de abril de 1945, co Exército da liberación, son dous combatentes xudeus. E aínda por riba, dous xudeus americanos de filiación xermánica, máis ou menos recente.
.
Xa sabemos, pero non é inútil repetilo, que na guerra imperialista de agresión que desencadea en 1939 o nacionalsocialismo, e que aspira ao establecemento dunha hexemonía totalitaria en Europa, e seica no mundo enteiro, xa sabemos que nesta guerra, o propósito constante e consecuente de exterminar ao pobo xudeu constitúe un obxectivo esencial, localmente prioritario, entre os fins de guerra de Hitler. Sen andrómenas nin concesións a ningunha restrición mortal, o antisemitismo racial forma parte do código xenético da ideoloxía do nazismo, desde os primeiros escritos de Hitler, desde as súas primerísimas actividades políticas.
.
Para a chamada solución final da cuestión xudía en Europa, o nazismo organiza o exterminio sistemático no arquipélago de campos especiais do conxunto Auschwitz-Birkenau, en Polonia. Buchenwald non forma parte de devandito arquipélago. Non é un campo de exterminio directo, con selección permanente para o envío ás cámaras de gas. É un campo de traballo forzado, sen cámaras de gas. A morte, en Buchenwald, é produto natural e previsible da dureza das condicións de traballo, da desnutrición sistemática. Como consecuencia, Buchenwald é un campo judenrein. Con todo, por razóns históricas concretas, Buchenwald coñece dous períodos diferentes de presenza masiva de deportados xudeus. Un deses períodos sitúase nos primeiros anos de existencia do campo, cando, logo da Noite de Cristal e do pogrom xeral organizado, en novembro de 1938, por Hitler e Goebbels persoalmente, miles de xudeus de Francfort, en particular, son enviados a Buchenwald.
.
En 1944, os veteranos comunistas alemáns acordábanse aínda da mortífera brutalidade con que foron maltratados e asasinados en masa, masivamente, aqueles xudeus de Francfort, cuxos sobreviventes foron logo enviados aos campos de exterminio do Leste. O segundo período de presenza xudía en Buchenwald sitúase en 1945, cara a finais da guerra, nos meses de febreiro e de marzo concretamente. Naquel momento, decenas de miles de sobreviventes xudeus dos campos do Leste foron evacuados cara a Alemaña central polas SS, ante o avance do Exército Vermello.
.
A Buchenwald chegaron milleiros de deportados escuálidos, transportados en condicións inhumanas, en pleno inverno, desde a afastada
Polonia. Moitos morreron durante unha viaxe interminable. Os que conseguiron alcanzar Buchenwald, xa sobrepoboado, foron instalados nos barracóns do kleine Lager, o campo de corentena, ou en tendas de campaña e carpas especialmente montadas para o seu precario aloxamento. Entre aqueles miles de xudeus chegados por entón a Buchenwald, e que nos achegaron información directa, testemuño vivo e sanguento do proceso industrial, salvaxemente racionalizado, do exterminio masivo nas cámaras de gas, entre aqueles miles de xudeus había moitos nenos e mozos adolescentes. A organización clandestina antifascista de Buchenwald fixo o posible para vir en axuda dos nenos e adolescentes xudeus sobreviventes de Auschwitz. Non era moito, pero era arriscado: foi un xesto importante de solidariedade, de fraternidade..
Entre aqueles adolescentes xudeus atopábase Elie Wiesel, futuro premio Nobel da Paz. Atopábase tamén Imre Kertesz, futuro premio Nobel de Literatura. Cando o presidente Barack Obama, hai uns meses, visitou Buchenwald, acompañáballe Elie Wiesel, hoxe cidadán americano. Pódese supor que Wiesel aproveitou aquela ocasión para informar ao presidente de EE UU da experiencia daquel pasado indeleble, da súa experiencia persoal de adolescente xudeu en Buchenwald. En calquera caso, paréceme oportuno recordar aquí, neste momento solemne, neste lugar histórico, a experiencia daqueles nenos e adolescentes xudeus, sobreviventes do campo de Auschwitz, último círculo do inferno nazi. Recordar tanto aos que se fixeron famosos, como Kertesz e Wiesel, polo seu talento literario e a súa actividade pública, como a aqueles que permaneceron, sinxelos heroes, no anonimato da historia.
.
Ademais, non é esta mala ocasión para subliñar un feito que se perfila inevitablemente no horizonte do noso porvir. Como xa dixen hai cinco anos, no Teatro Nacional de Weimar, "a memoria máis lonxeva dos campos nazis será a memoria xudía. E esta, por outra banda, non se limita a experiencia de Auschwitz ou de Birkenau, E é que, en xaneiro de 1945, ante o avance do Exército soviético, miles e miles de deportados xudeus foron evacuados cara aos campos de concentración de Alemaña central. Así, na memoria dos nenos e adolescentes xudeus que seguramente sobrevivirán aínda en 2015, é posible que perdure unha imaxe global do exterminio, unha reflexión universalista. Isto é posible e penso que ate desexable: neste sentido, pois, unha grande responsabilidade incumbe á Memoria xudía. Todas as memorias europeas da resistencia e do sufrimento só terán, como último refuxio e baluarte, dentro de dez anos, á memoria xudía do exterminio. A máis antiga memoria daquela vida, xa que foi, precisamente, a máis nova vivencia da morte.
.
Pero volvamos un momento ao día do 11 de abril de 1945. Volvamos ao momento en que Egon W.Fleck e Edward A.Tenenbaum deteñen o seu jeep ante o portal de Buchenwald. Probablemente, se tivese moitos anos menos, acometería agora unha indagación histórica, unha investigación novelesca acerca destes dous personaxes, investigación que abriría o camiño dun libro sobre aquel 11 de abril de fai máis de medio século, un traballo literario no cal ficción e realidade apoiaríanse e enriquecerían mutuamente. Pero non me queda tempo para semellante aventura. Limitareime pois a recordar algunhas frases do informe preliminar que Fleck e Tenenbaum redactaron dúas semanas despois, o 24 de abril exactamente, para os seus mandos militares, informe que consta nos Arquivos Nacionais de EE UU. "Ao desembocar na estrada principal", escriben os dous americanos, "vimos a miles de homes, farrapentos e de aspecto esfameado, en marcha cara ao Leste, en formacións disciplinadas. Estes homes ían armados e tiñan xefes que os encadraban. Algúns destacamentos portaban fusís alemáns. Outros levaban ao ombreiro panzerfausts. Ríanse e facían xestos de furiosa alegría mentres camiñaban... Eran os deportados de Buchenwald, en marcha cara ao combate, mentres os nosos tanques pasábanos a 50 quilómetros por hora...".
.
Este informe preliminar é importante por varias razóns. En primerísimo lugar, porque os dous americanos, testemuñas imparciais, confirman rotundamente a realidade da insurrección armada, organizada pola resistencia antifascista de Buchenwald, e que foi motivo de polémica nos tempos da guerra fría. O máis importante, con todo, cando menos para min, desde un punto de vista humano e literario, é unha palabra deste informe: a palabra alemá panzerfaust. Fleck e Tenenbaum, en efecto, escriben o seu informe en inglés, como é lóxico. Pero cando se refiren ao arma individual antitanque, que se denomina bazooka en case todos os idiomas do mundo, e en todo caso en inglés, recorren á palabra alemá. O cal fai pensar que Fleck e Tenenbaum, o civil e o militar, son americanos de recente filiación xermánica. E isto abre un novo capítulo da investigación novelesca que me apetecería acometer.
.
Pero hai outra razón, máis persoal, que faime importante a palabra panzerfaust, ou sexa, literalmente, "puño antitanque". E é que eu estaba, aquel día de abril de 1945, na columna en marcha cara a Weimar, aquela columna de homes armados, furiosamente alegre. Eu estaba entre os portadores de bazookas. O deportado 44904, no peito o triángulo vermello estampado en negro coa letra "S", de Spanier, español, ese era eu, entre os xubilosos portadores de bazooka ou panzerfaust.
.
Hoxe, tantos anos despois, neste dramático espazo do Appeliplatz de Buchenwald. Na fronteira última dunha vida de certidumbres destruídas, de ilusións mantidas contra vento e marea, permítanme un recordo sereno e fraternal cara a aquel mozo portador de bazooka de 22 anos.
Moitas grazas pola atención.
.
Discurso lído por Jorge Semprún na conmemoración da liberación do campo de concentración de Buchenwald, en Alemaña.
