Lola Touza e as súas irmás, heroínas de Ribadavia
por Rubén Kaplan
A vila medieval de Ribadavia, capital da histórica comarca do Ribeiro, en Galicia, onde se produce o famoso e mítico viño tan encomiado por reis e poetas desde tempo inmemorial, foi escenario dunha conmovedora historia de amor aos demais solidariedade, protagonizada pola galega Lola Touza e as súas irmás Xulia e Amparo, durante a época da II Guerra Mundial. As recentemente citadas, recibiron o pasado 7 de setembro na súa Ribadavia natal, unha emotiva homenaxe póstuma en recoñecemento ao seu labor de axuda desinteresada a xudeus perseguidos polo nazismo nos infaustos anos do Holocausto. Non se sabe con certeza cantas vidas salvaron, a cifra varía de cincuenta a catrocentos, tornándose o dato en case irrelevante. O Talmud di que "Quen salva unha vida, é coma se salvase ao mundo enteiro". Lola Touza e as súas irmás, que rexentaban un quiosco na mesma estación de ferrocarril de Ribadavia onde vendían desde rosquillas até licores, en ocasións desprazábanse elas mesmas no tren para vender os seus produtos até Ourense. Coa colaboración de dous taxistas, o seu parente Xosé Rocha e Xavier Míguez, alcumado "El Calavera", e dun toneleiro chamado Ricardo Pérez Parada, que vivira en Estados Unidos e oficiaba de intérprete, encargábanse de ocultar aos xudeus e de levalos até a fronteira con Portugal, país desde o que embarcaban máis tarde cara América ou cara ao norte de África. Se pensa que esa rede clandestina de soporte aos xudeus perseguidos, debeu funcionar entre os anos 1943 e 1945. Tras a homenaxe, organizado pola Rede Sefardí de España, o Centro de Estudos Medievais de Ribadavia, acordou solicitar a Israel que declare Xustas entre as Nacións ás irmás Touza. Ese lauro é o máximo recoñecemento oficial do Estado israelí a quen axudaron a salvar a xudeus durante a Shoáh. Tres son os requisitos que necesitan as persoas para obter esa honrosa e prezada distinción:
1) Que salven un xudeu.
2) Que o salvaron arriscando as súas vidas
3) Que o salvaron sen ánimo de lucro
Dous xudeus alemáns residentes en Nova York, que quixeron facer chegar o seu agradecemento ás mulleres galegas que lles axudaron a escapar da morte, foron os que desvelaron a actividade clandestina das tres irmás de Ribadavia. O transcendido chegou a oídos do libreiro monfortino Antón Patiño, que se interesou pola historia e reuniuse con elas; pouco antes da súa morte, no ano 2005, Patiño deu a coñecer os feitos no seu libro "Memoria de ferro". Segundo relatou á La Opinión de A Coruña, Xulio Touza, neto de Lola, quen a que do mesmo xeito que as súas irmás non se casou, mais tivo un fillo de solteira, "Antón Patiño coñecía todos os detalles desde moitos anos antes, desde que eu era un crío, pero quixo manter o silencio para evitar posibles represalias, e só ao final da súa vida deu a coñecer aqueles feitos". Hai poucos meses, talvez como anticipo do nomeamento de Xustas entre as Nacións, o Centro Peres pola Paz, plantou nos outeiros de Xerusalén unha árbore co nome de Lola Touza, que recorda a xesta das tres irmás, e entregou aos seus netos un diploma acreditativo. Así mesmo, a familia das irmás Touza, recibiu felicitacións do presidente de Israel Shimon Peres e de altas autoridades do Estado hebreo, entre os que se atopaban Efi Stenzler, presidente do Keren Kayemet L'eIsrael, Ron Pundak, Director do The Peres Center for Peace en Israel e Isaac Siboni, presidente da Asemblea Universal Sefardí. A solidariedade e a coraxe das irmás galegas Touza, que axudaron a salvar a xudeus desinteresadamente, arriscando a súa propia vida, constitúe un verdadeiro exemplo de altruísmo e fraternidade universal
