Carlos Casares no Muro das Lamentación de Xerusalén (Israel) |
No
mes de novembro de 1998 Carlos Casares viaxou a Israel. Desde alí, enviou as
seguintes crónicas diarias “Á marxe” (La Voz de Galicia).
ISRAEL
Hoxe
escribo desde a cidade de Tiberíades, en Israel, á beira do Mar de Galilea, un
lugar que está situado a trescentos metros por debaixo do nivel do
Mediterráneo. Hai pouco aínda, cando viña para o hotel, ás seis da tarde, as
rúas estaban desertas e as tendas todas pechadas. Desde que se puxo o sol e
saíron as tres primeiras estrelas, a iso das cinco e media, empezou o
“shabbat”, día de descanso para os xudeus. Durante vinte e cinco horas non
poden facer nada, nin sequera acender unha luz. A cidade, non obstante, vese
iluminada. A tecnoloxía resolveu o conflito. Abonda con dispoñer dun reloxo
programador para que non falte a luz nas casas.
Hai
cidades, non obstante, onde os xudeus ortodoxos son minoría, como Tel Aviv ou
Haifa, nas que estivemos onte e nas que non se cumpre a norma do descanso:
abren os comercios e as discotecas, e a xente pode cociñar e acender as
lámpadas. Por iso teñen a categoría de cidades impuras. Curiosamente son tamén
os lugares onde conviven sen problemas os árabes, os xudeus e os cristiáns.
Por
certo que no avión israelí que nos trouxo desde Madrid despois de pasar un
control de seguridade que para min xupuxo un interrogatorio de case media hora,
a unha amiga miña presentóuselle un problema inesperado: un mociño ortodoxo,
con kipa na cabeza, pediulle que cambiase de asento, pois a súa relixión non lle
permitía viaxar ao lado dunha muller. O incordio resolveuse coa intervención de
outro xudeu, este sen kipa, que lle botou unha bronca ao mozo intransixente
polo seu rigor. O mozo fixo a viaxe enfurruñado. Seguro que se tivo que
purificar ao chegar á casa. Tampouco era para tanto: é normal ducharse despois
dunha viaxe.
Sábado, 14 de novembro de 1998.
UN CONSELLO
Nesa
terra de Galilea, en pequenos lugares situados á beira do lago transcorreu un
anaco da vida pública de Xesús de Nazaret. Confeso que a maior parte deles non
me dixeron case nada. No monte Tabor, onde tivo lugar a Transfiguración, todo
se botou a perder cando un frade nos amosou a marca do pé de Cristo. Na colina
do Sermón da Montaña, parece un sarcasmo que o templo que conmemora un dos discursos
máis fermosos da Historia fose construído por Mussolini. No río Xordán, venden
botellas de auga a tres dólares, mentres centos de turistas americanos vestidos
con túnica branca se bautizan por inmersión entre aplausos.
Cafarnaúm
é diferente. Esa foi a aldea na que viviu Xesús. Por fortuna, ninguén pretende
coñecer cal era a súa casa aínda que está sinalada a que pertenceu a Pedro.
Abonda con entrar no que queda da sinagoga, onde el falou, para deixarse levar
pola emoción. E sobre todo, mirar arredor: os camiños, as vistas sobre o lago
ou os perfís das montañas que o rodean, incluídos os célebres altos do Golán.
Ese
monte simboliza en parte a traxedia deste país. Por certo que, entre os meus
compañeiros, vexo a algúns deles preocupados coa crise de Iraq, sobre todo
desde que se soubo que as autoridades de Israel repartiran máscaras de gas en
prevención de calquera ataque de represalia. Esperemos que non pase nada, pero
en todo caso, se pasase o peor, haberá que seguir o consello que lle deu unha nena
pequena, filla dunha amiga miña, á súa nai: “Mira, mamá, se hai guerra, ti
mantente á marxe”. Son palabras dunha sabedoría apabullante, moi difíciles,
polo tanto, de cumprir. Mentres tanto, o mellor será gozar do presente. Mañá
escribirei desde Xerusalén.
Domingo, 15 de novembro de 1998
XERUSALÉN
Para
achegarse ao Muro das Lamentacións, en Xerusalén, hai que levar kipa, é dicir,
esa especie de solideo que os xudeus practicantes poñen no cocote. De maneira
que, cubertos con ese adminículo, alá nos fumos un grupo de amigos a
mesturarnos cos xudeus ortodoxos, todos vestidos de negro, que naquel momento
facían as súas oracións. Un destes últimos, vello de barbas brancas con aspecto
venerable, foinos collendo un por un para darnos a bendición mentes cantaba
impoñéndonos a man sobre a fronte. Pareceume un detalle simpático, incluso algo
emotivo. Eu non sabía que o home facía aquilo a cambio duns dólares, que cobrou
feliz.
Polo
demais, a Xerusalén histórica é unha cidade moi fermosa, aínda que os lugares relacionados
coa vida de Xesús resultan un pouco decepcionantes, o mesmo o Monte das
Oliveiras que o Horto de Xetsemaní. O máis atractivo, polo menos para min, é a
convivencia que se dá entre as relixións, aínda que non puidemos visitar as
dúas mesquitas situadas na esplanada do Templo, que onte pecharon sen avisar.
Comimos
en Belén, unha cidade que está sendo remozada de arriba a abaixo, hoxe
convertida en territorio autónomo palestino. Nela conviven sen problemas,
palestinos cristiáns e musulmáns, que residen en Israel, pero non teñen a
condición de cidadáns do país. Polo que se pode deducir, os seus habitantes
viven en parte do turismo e as peregrinacións que acoden a visitar a cova na
que, segundo a tradición, naceu Xesús de Nazaret. Hai bos restaurantes e tendas
de calidade. Por certo que entramos nunha delas para comprar algúns recordos e,
de repente, o dono, un palestino que falaba español, berrounos: “¡Viva don
Manuel Fraga!”.
Luns, 16 de novembro de 1998.
UN CREGO
Para
chegar á igrexa do Santo Sepulcro, edificada sobre o que antigamente foi o
Monte Calvario, normalmente sóbese a chamada Vía Dolorosa, que se inicia no
palacio do procurador romano Poncio Pilatos e prosegue despois ata o alto a
través do barrio árabe, cheo de tendas para turistas. A igrexa pertence hoxe a
sete comunidades relixiosas diferentes, que a reparten entre si: etíopes,
armenios, coptos, gregos, sirios, católicos e musulmáns. A parte máis
importante, é dicir, o lugar onde se atopa a tumba de Cristo, é dos ortodoxos
gregos, que son os encargados de organizar e encarreirar a riada enorme de
peregrinos de todo o mundo que acoden ata alí.
Non
me estraña que algúns destes sacerdotes teñan mal xenio. Onte, por exemplo, na
porta do sepulcro estaba un noviño duns trinta anos, bastante desagradable.
Rifaba por calquera cousa, ademais de que falaba cunha voz imperiosa, máis
mandarica que cristiá. Confeso que ao pouco de chegar, mentres faciamos unha
longa cola eu xa coñecía a antipatía que me inspiraba o personaxe.
Pouco
despois, saíu como disparado do seu sitio, dirixiuse berrando cara a nós e
botoulle unha bronca a unha parella de amigos meus, marido e muller, porque el
tiña a man apoiada sobre os ombros dela. Pareceume tan mal, que non puiden
evitar dicirlle que aquela actitude dos meus amigos era correcta e que non tiña
dereito a berrarlles daquel xeito tan pouco cristián. Coa mesma voz dura de
home intransixente, respondeume: “¡Si, pero isto non é un dormitorio!”. Só me
quedou a dúbida de saber se, no caso hipotético de que a parella, en vez de
apoiarse un no outro, discutise en voz alta, o creguiño rabudo tería actuado
coa mesma dilixencia.
Martes, 17 de novembro de 1998
ORGULLO
Para
ir de Xerusalén a Petra, a mítica cidade situada no veciño reino de Xordania,
hai que seguir un camiño bastante absurdo. En primeiro lugar, vaise en
dirección norte, deixando o río Xordán á dereita, logo atravésase a fronteira,
sobre o río, e iniciase a volta en sentido contrario, desandando unha boa parte
do longo percorrido feito a través do deserto de Xudea. O incordio débese a
razóns de tipo militar, pois a comunicación entre os dous países, a pesar de
que as relacións entre eles son hoxe moi boas, non resultan, con todo, fáciles.
Entre os ríxidos controis de seguridade duns e a ineficacia burocrática dos
outros, botamos na fronteira arredor de dúas horas.
Antes,
ao atravesar a cidade bíblica de Xericó, convertida agora nunha pequena vila de
aspecto pobre, emprazada nun oasis, ao pé do Monte das Tentacións, atopámonos
cunha caravana de coches oficiais, con periodistas, motoristas, unha ambulancia
e militares protexendo a ruta. Era o encontro entre Arafat e o presidente de
Alemaña, que se encontraban alí. Oxalá a entrevista fose para ben.
En
Xordania, todo parece moi pobre, o cal se percibe na amabilidade e na dignidae
da xente. Nunha tenda, a un amigo desapareceulle a carteira cando a tiña posta
sobre a mesa do caixeiro. Houbo consternación nos xordanos que nos acompañan,
entre eles un policía de uniforme que vén con nós no autobús. Pouco despois
chamaron polo móbil dun dos guías para avisar de que a carteira estaba alí e
que todo se debera a unha confusión. Os xordanos detiveron o autobús para
avisar polo altavoz cun tono épico, digno de quen acaba de descubrir un
continente. Nas súas caras había orgullo. E nós, todos contentos.
Mércores, 18 de novembro de 1998
BEDUÍNOS
Supoño
que Petra debe de ser unha cidade única no mundo. Situada no deserto de Edom,
en Xordania, está totalmente esculpida na roca, o mesmo os templos que o teatro
ou as vivendas. Penétrase naquel recinto fantástico a través dun longo camiño
escavado na pedra, empotrado entre muros laterais que miden máis de cen metros
de alto. Foi centro de comunicacións, cumpriu funcións relixiosas e serviu de
necrópole e almacén para as caravanas que viñan de Oriente. Hoxe está
convertida nun lugar turístico moi visitado, sobre todo despois de que o cine
descubrise o seu engado en películas tan populares como Indiana Jones.
Para
volver a Xerusalen hai que viaxar durante tres horas polos desertos sen
horizontes de Edom e de Moab. Por certo que o deserto non está tan deserto como
se podería pensar. Hai bastantes casas, incluso pequenas aldes, pero sobre todo
vense con frecuencia as tendas rectangulares dos beduínos, habitantes naturais
desas terras, que van con frecuencia dun lado para outro cos seus camelos e os
seus rabaños.
Falando
de beduínos, onte atopamos un deles preto do noso hotel e convidounos a media
ducia de amigos a entrar na súa tenda. Ofreceunos té, que tomamos sentados no chan,
e cantou para nós, acompañándose cun instrumento dunha corda. Tiña unha voz
triste e melancólica, case de tópico, e uns ollos amigables, de boa xente.
Conmoveunos a todos pola súa hospitalidade. Debía ser un bo tipo, pero tamén un
excelente home de negocios, porque ao rematar a canción ofreceunos alfombras
para comprar. Tiña un amplo surtido. A verdade é que acabou vendendo unhas
cantas, especialmente cando se correu a bóla.
Xoves, 19 de novembro de 1998
O PORCO
De
todas cantas cousas me chamaron a atención nestes días que pasei en Israel, as
máis sorprendentes teñen que ver cos preceptos relixiosos e os formalismos
destinados a burlalos, o cal non quere dicir que os xudeus sexan hipócritas ou
cínicos. Polo contrario, deume a impresión de que son cumpridores, incluso
aqueles que seguen os mandatos por razóns de tipo cultural e non por motivos
relacionados coa piedade. Por exemplo, nos hoteis só se serve comida “kasher”,
como din eles, ou “kosher”, como din os ingleses. Iso significa, por exemplo, que
resulta imposible tomar café con leite, porque este último produto está
prohibido mesturalo con carne.
Onte
mesmo, cando viñamos no avión, nunha compañía de Israel, á hora de xantar, coa
bandexa da comida entregáronnos un certificado no que se nos aseguraba que toda
a comida era “kasher”, é dicir, que a carne procedía dun animal de dobre pezuña
e rumiante ou de peixe con escamas e aletas, sacrificados ademais en presenza
dun rabino, seguindo unhas determinadas regras e normas.
Por
non ser rumiante, o porco queda excluído da dieta. Hai unha lei, aprobada no
seu día polo parlamento de Israel que prohibe que se poidan criar porcos sobre
solo israelí. País democrático, non obstante, as súas autoridades tiveron que
aceptar a burla que atoparon nun buraco legal os habitantes dun “kibutz” ou
granxa colectiva, que montaron unhas enormes plataformas de madeira, nas que se
dedican desde entón a criar porcos, iso si, tendo en conta que non críen sobre
“solo” de Israel, pois iso iría contra a lei. Naturalmente, en Israel hai moita
xente laica que quere seguir a normas eloxiosas e que quere comer xamón.
Venres, 20 de novembro de 1998.
NORMAS
Onte
falei aquí desa trampa que atoparon os habitantes dun “kibutz” de Israel para
criar porcos, a pesar de que a lei o prohibe. O porco ou “jazir” é o animal
máis impuro para os xudeus, non se sabe moi ben por que, aínda que a razón
oficial ten que ver con dúas frases do Talmud. Unha delas afirma: “É impropio
criar porcos”. A outra di: “Maldito sexa o que cría porcos”. Hai quen asegura,
non obstante, que o motivo real procede dun feito histórico, cando os asirios,
que daquela dominaban a terra de Israel, quixeron obrigar aos seus habitantes a
sacrificar porcos no Templo. Sexa como sexa, o certo é que un xudeu observante
nunca comerá carne dese animal.
O
pragmatismo xudaico permite, a pesar do dito, excepcións, pois na súa cultura o
ser humano é o centro da creación e todo existe para el. Iso explica que, por
prescrición médica, por exemplo, se poida comer calquera alimento, aínda que
non sexa “kasher”, é dicir, puro, incluido o porco; ou que as válvulas do
corazón deste, tan repugnante e despreciado, se aproveiten para facer un
transplante.
Pasa
o mesmo coas leis referentes ao traballo no día de descanso, que son moi
estritas, pero que teñen as súas trampas. Como xa dixen, durante o “shabat” non
se pode traballar nin se pode mandar traballar a outro, aínda que sexa un
xentil. Está permitido, non obstante, un contrato chamado “cablanut”, entre
xudeu e xentil, segundo o cal, o primeiro pode encargarlle a construción dunha
casa ao segundo, e este adminstra pola súa conta que días traballa, sábados
incluídos, e que días non. Esta norma non vale, en cambio, para a construción
dunha sinagoga, polo que os xudeus chaman o “marit ayin”. Disto falaremos no
artigo de mañá.
Sábado, 21 de novembro de 1998.
APARENCIAS
Diciamos
onte que un xudeu pode contratar a un xentil para que lle faga unha casa e que
este, por medio dun subterfuxio formal, non está obrigado a seguir o precepto
que prohibe traballar no “shabat”. Iso non vale, en cambio, para contruír unha
sinagoga. A explicación é moi sinxela. No primeiro caso, alguén que observe os
operarios en pleno traballo non ten por que saber se a casa que se está
levantando é para un xudeu ou para un xentil. No caso da sinagoga, unha persoa
que vise os traballos feitos en sábado podería tirar a conclusión de que os
dirixentes xudeus incumprían a lei facendo traballar a outros.
A
norma que rexe este comportamento chámase “marit ayin”. No fondo, trátase de
non dar a entender o contrario do que sucede, de xeito que a xente non tire
conclusións equivocadas respecto do cumprimento das leis. Esa é a razón de que
os xudeus ortodoxos non estean de acordo, en xeral, coa práctica que seguen
algunhas mulleres xudías de levar perruca en vez de tapar o propio cabelo cun
pano.
Un
xudeu practicante raramente pora margarina na mesa, a pesar de que se trata dun
produto vexetal, sen leite, admitido, polo tanto, nunha comida na que haxa
carne. A razón é a mesma dos exemplos anteriores. Alguén que observase desde
lonxe podería confundir a margarina con mateiga, que por ser produto lácteo,
queda excluído do xantar. Desta maneira sacaría a conclusión equivocada de que
se estaba violando a lei. Nestes días pasados en Israel, foime imposible tomar
café cortado despois das comidas, pois non se serve leite baixo ningún cocepto.
A razón está nunha cita da Biblia: “Non cocerás o cabrito no leite da súa nai”.
Domingo, 22 de novembro de 1998
A MEZUZA
Estes
días pasados, cando estaba en Israel, todo o mundo andaba moi intrigado cun
pequeño detalle que non podía pasar desapercibido, tendo en conta que se
trataba dun obxecto moi visible, estendido por todas partes. Nas portas dos
hoteis, o mesmo en Tel Aviv que en Xerusalén ou en Tiberíades, había unha
figura en relevo, duns dez centímetros de longo, cravada sobre o lintel,
parecida a un raio. Alguén descubriu logo que ese signo aparecía en case todas
as portas do país, nos restaurantes, nos cafés, nas sinagogas e incluso nos portais
das casas privadas. Hai, segundo teño entendido, unha lei que obriga aos xudeus
de Israel a usar ese signo.
Chámase
a “mezuzá” e ten un significado baseado na Biblia, como ocorre case sempre coas
normas dos xudeus. A súa orixe remóntase á historia da morte dos primoxénitos,
tal como se conta no Éxodo, que antes se estudaba nas escolas, cando había a
materia de Historia Sagrada. A “mezuzá” recorda o sangue que sinalou as casas
dos xudeus para que o anxo exterminador pasase de largo.
A
utilización desta marca está sometida a certas regras. Cando un xudeu cambia de
casa, por exemplo, debe retirar as “mezuzot” (plural de “mezuzá”) dos linteis
das portas para evitar a súa posible profanación, sobre todo cando o novo
inquilino sexa un xentil. Hai, non obstante, unha excepción a esta norma. No
caso de que este último puidese sentirse molesto ou ofendido porque lle
quitasen o obxecto citado, o anterior quedaría autorizado a deixar as cousas
como estaban. Non debe esquecerse que no xudaísmo hai un principio que di que
cómpre evitar tensións entre xudeus e non xudeus. Contrariamente ao que di o
tópico, os xudeus son tolerantes.
Luns, 23 de novembro de 1998.
Á marxe, 1998: obra xornalistica VII
Biblioteca Carlos Casares, Carlos Casares
Literaria (Editorial Galaxia)
ISBN 8498651352,
9788498651355
N.º de páxinas 251