As heroínas galegas dos xudeus
Julio Touza evoca a xenerosidade da súa avoa e das súas dúas tías ao axudar aos xudeus a fuxir dos nazis a Portugal durante a Segunda Guerra Mundial
Ribadavia renderá unha merecida homenaxe ás irmás Touza Domínguez o próximo 7 de setembro
Por Rosa Veiga/EFE/24.08.08
A súa "absoluta xenerosidade" é o que evoca Julio Touza cando recorda á súa avoa Lola e ás súas tías Xulia e Amparo Touza Domínguez, as tres irmás de Ribadavia que serán homenaxeadas pola Rede de Xudarias de España por axudar a xudeus, a fuxir dos nazis a Portugal, durante a Segunda Guerra Mundial. Touza viviu coas tres mulleres até o ano 1967 e repasou, en entrevista con EFE, algúns recordos da súa infancia e o que investigou sobre o labor dos seus familiares, como os agochos que utilizaban baixo o chan da cantina que rexentaban para esconder aos xudeus. Con estudo de arquitectura en Madrid pero nacido en Ribadavia en 1951, Touza conviviu coa súa avoa Lola e as súas tías -avoas Xulia e Amparo ate que cumpriu 16 anos, polo que os seus recordos, detalla respecto diso, únense aos datos que recompilou entre os seus coñecidos. A rede de salvación de xudeus cara a Portugal "debeu funcionar entre os anos 1943 e 1946, os anos máis duros da Segunda Guerra Mundial, e nos que a Alemaña nazi de Hitler decidiu exterminar aos hebreos de Europa", manifestou.
Desde Portugal, a fuxida seguiría cara a América ou a portos de Marrocos e Alxeria, aínda que moitos hebreos quedaron alí. As tres irmás eran propietarias da cantina da estación ferroviaria e do casino e, aínda que nunca falaron directamente ao seu neto "do que facían" á marxe do negocio, el recorda as súas conversacións, "sempre en galego", e que entón non entendía sobre a altruísta actividade que realizaban. Todo iso ocorreu moito despois, "tras o peche do casino nos anos 50", no dormitorio onde vivían, unha sala de cen metros cadrados "nas que cada unha delas tiña unha cama en cada esquina e eu na outra", e na que habitualmente facían, "en voz alta un repaso do día, contaban anécdotas e recordaban feitos pasados". Unha noite, cando Julio tiña sete anos, as irmás iniciaron a súa conversación diaria na que se referiron a Patiño, e "despois de dicir que lles veu a falar dun grupo de xudeus, calaron e terminaron a conversación pero a min impactoume e quedóulleme gravada", agregou. Antón Patiño Regueiro foi un libreiro e escritor natural de Monforte de Lemos, quen posteriormente reuniu no libro Memoria de ferro -publicado en 2005, pouco antes da súa morte- relatos sobre a represión franquista contados por amigos e coñecidos, entre os que están catro páxinas dedicadas ás irmás de Ribadavia e a outros tres membros que formaban parte da súa rede clandestina.
Touza viviu coas mulleres ate que morreu a súa avoa Lola en xuño do ano 1966, logo investigou pola súa conta e contactou nos anos setenta con persoas que coñeceron a Patiño en Santiago, e que achegaron os datos "suficientes para descubrir a absoluta xenerosidade das miñas tías avoas", subliñou. Dixo que na Guerra Civil de España, as tres foron detidas varias veces por dar comida e bebida aos presos que ocupaban o cárcere situado no actual Concello de Ribadavia "enfronte xusto de onde elas vivían e tiñan o casino", agregou.
ATÉ O FINAL: Enterradas preto do non católicos.
As mulleres viaxaban con frecuencia no tren desde Ribadavia até Filgueira -último municipio galego antes de Portugal- para vender melindres que ofrecían nun cesto "como fixen eu tantas veces con elas", evocou. O descendente das tres heroínas atribuíu á súa "absoluta xenerosidade" o que elas e os seus irmáns fosen enterrados en nichos que fan medianeira co espazo destinado ao "non católicos" no cemiterio de Ribadavia. Cre que o decidiron así "para estar preto daqueles aos que axudaron", e en homenaxe ao seu amigo Ricardo Pérez Parada, que era evanxélico e tonelero, así como tradutor da rede clandestina. A rede, segundo Patiño e datos recollidos por Touza, completouse co seu parente taxista Xosé Rocha Freijedo e co tamén taxista Javier Míguez, a Calaveira. Os descendentes de todos eles e o presidente da Asemblea Universal Sefardí Isaac Siboni participarán o 7 de setembro na homenaxe as tres mulleres .
O DATO
Auga aos presos Na cantina daban auga aos presos e axudaron a emigrantes que ían a Venezuela sen ningún medio "polo que o dos xudeus foi unha acción máis que combinaban co seu traballo" di Touza .
Tirado do xornal El Correo Gallego 24.08.08
