A famosa xudería está máis fermosa que nunca, pero baleira. Se non se remedia, o centro histórico da capital do Ribeiro corre o risco de converterse nun museo inerte para turistas
Por Kiko Novoa - La Voz de Galicia (10.05.08)
Daquela Ribadavia comerciante da Galicia medieval pouco queda. As rúas do casco antigo, outrora bulliciosas e cheas de vida, emerxen pétreas, limpísimas e luminosas, si, pero tamén presas dun silencio que de mañá faise eterno. A comunidade hebrea que prosperou hai nove séculos na vila non permitiría tal cousa. Por entón, ao redor da Porta Nova formouse unha gran xudería baseada nunha extraordinaria actividade económica e unha artesanía de calidade, cuxo patrimonio se esconde agora entre as pedras, cun eco que por momentos enxordece. Só o río Avia, co mesmo vigor de outrora, grita e transpira o paso do tempo ao final do pamiñar polas rúas.
O camiñante agradece a posta en escena. A praza Maior, coa Casa Consistorial e a torre do Campanario, do século XVI, anuncia os contrastes. Atrás quedan a paradoxal rúa Progreso e un amplo aparcadoiro que facilita a estadía no casco antigo, xusto enfronte ao castelo, unha das xoias que todos os anos recrea a archifamosa Festa dá Istoria. Cando hai oito anos inaugurouse a Oficina de Rehabilitación do Centro histórico, a xudería vivía de costas á vila, con zonas intransitables e rúas angostas.
As casas estaban a caerse. A ninguén lle interesaba arranxala. Para que? Quen está disposto a buscar acomodo entre as ruínas? E, con todo, agora, cando o pasado se volveu habitable, no medio dun paraíso medieval, a poboación fuxe. «Ou que fan falta son cartos e postos de traballo. Eu tamén son moi ecoloxista pero se non hai diñeiro a xente marcha e isto queda como ou vedes», exclama a dona dun negocio. Por esta zona nin sequera se estila o botellón que atormenta aos veciños de moitos centros históricos galegos. En Ribadavia hai un par de pubs e os mozos prefiren Ourense e O Carballiño. Iso si, son incontables as pracas de bufetes de avogados e procuradores. A medida que discorre a xornada medra o ambiente.
A nova normativa permite acumular as axudas que a Xunta e a Administración central destinan a rehabilitación de vivendas ate alcanzar en determinados orzamentos o 80 por cento do total. Con todo, aínda é difícil romper as barreiras minifundistas que se erixen tamén nunha cidade. O Concello de Ribadavia asegura que a difusión na fala da xente é o mellor reclamo para achegarse ás oficinas dos arquitectos municipais, que asesoran con todo detalle sobre o procedemento e os requisitos para solicitar as subvencións.
Cada vez entra máis xente nova. Houbo veciños que, ate antes de iniciarse o proceso de recuperación, tiveron a sensibilidade suficiente para remodelar a casa con materiais tradicionais e armónicos. «Xa daquelas pagamos unha cantidade grande, pero merecía a pena. O negocio abriuno a miña familia hai máis de 70 anos», relata Carmen Escudero , responsable do Mario, un establecemento de roupa próximo á rúa principal.
Pola mañá, os coches de reparto percorren en silencio a zona vella para fornecer aos establecementos hostaleiros da praza Maior. Nin unha cabicha no chan. Unha, quizais. As paredes preséntanse sen pintadas grafiteras, e só un par de exemplos permiten conservar tamaña tradición galaica: nunha rúa pegada á igrexa de Santiago un artista deixa claro que «Raúl está por Laura», mentres outro escribano detalla que «soi [sic] Cristian, Rita». Ao fin, alguén, con tanto criterio como escasa sensibilidade, tacha aos primeiros de «porkos todos».
Á marxe da citada incursión literaria, Ribadavia escapa das dores de vista que esnaquizan o patrimonio por Galicia. Nin adhesivos de cores nin carteliños que venden Seat Ibizas. Haberá que estar atentos para retratar a excepción. Só os anuncios telefónicos atraen a vista do camiñante. Son bastantes as ventás que acollen a oferta, pero tamén son moitas as casas desocupadas que non parecen dispostas a esforzarse en buscar inquilino. Hai anuncios que parecen postos polos mesmísimos hebreos medievais. O xornalista decide chamar a un deles:
-Estou interesado na casa.-Si, hai moita xente interesada pero ao final...-Pide moito?-60.000 euros. Son dous pisos, un baixo e unha bufarda.-Xa, pero dentro non hai nada, habería que arranxalo todo?-Si, pero todos os papeis están en regra. Pola miña banda non hai ningún problema. Está todo no notario. Tamén lle son sincera: outra cousa son os problemas que lle poñan no Concello.-A que se refire?-Eu quixen arranxar a casa hai tempo. Pero poñen pegas por todo, hai que facelo como din eles, se non, non che deixan.
Quizá os xudeus que moraban detrás dos iluminados soportais terían máis tacto para culminar a venda dun indeciso cliente, pero vese que a sinceridade e a denuncia pesan máis que a persuasión e o desengano. Así, será difícil que a xente regrese a Ribadavia, por moito que nunca antes se ofreceran tantos recursos económicos para desenvolver un proxecto de rehabilitación. é posible que a falta de información dinamite o futuro do centro urbano, aínda que no concello aseguran que a recomendación veciñal é o seu mellor aliado.
A capital da comarca do Ribeiro mantén unha comuñón absoluta co cultivo de viño, pero só na praza Maior é posible degustar un caldo en presenza da pedra. A medida que se achega a noite, se o bo tempo o permite, o xentío enche de voces a historia, concentrada nun gran espazo desde o que se intúe o próximo castelo, alí á marxe das murallas. Na Festa dá Istoria, todo cambia. Miles de persoas recrean o museo que hoxe permanece á espera. é coma se as rúas fosen deitadas para concluír a súa misión unha vez ao ano, coma se nada importase entre ese longo paréntese.
A xente vaise. Hai oito anos creouse a Oficina de Rehabilitación do Conxunto Histórico para evitar que se caesen as pedras. Pero contra a caída da poboación non puido. A zona nova e a atracción doutras cidades seguen sendo o drama das pequenas cidades de Galicia. Ribadavia está ben comunicada por estrada e ferrocarril, a 30 quilómetros de Ourense e preto do Carballiño. De alí a Santiago, hai un paso. Moitos mozos marcháronse e non parecen dispostos a regresar para sempre. «É moi difícil volver a casa cando non ten nada que ofrecer. A min encántame Ribadavia, é fantástico pasear pola xudería, pero vivir ao día é unha cousa distinta», recoñece unha moza estudante da universidade compostelá.
A pesar de todo, os poucos que quedan empéñanse en manter con forza a memoria. Un turista xamais entendería que alguén poida abandonar un lugar tan fermoso. Os dirixentes municipais admiten que agora o obxectivo é o comercio. O movemento de diñeiro é un excelente punto de partida para topar solucións que eviten tamaña musealización. é o momento de desempoar os vellos manuais hebreos. Quizais alí se mostren as garantías mínimas para que a pedra volva ser pisada.
